Dayana Jojoa Sierra

Dayana, 2024ko apirilaren 19an hasi zinen NILSAn lanean. Beraz, antzinakotasun txikiena duen pertsonetako bat zara. Nola ikusten da NILSA iritsi berriaren ikuspegi horretatik?

Ura kudeatzean sortzen diren erronkak konpontzera bideratutako erakunde gisa. Ez bakarrik hondakin-urak arazten dituen enpresa gisa, baizik eta gizarte modernoen beharrei eta jasangarritasun-helburuei begira ikerkuntza-mailan abangoardian egoteaz arduratzen den enpresa gisa. Hori guztia munduko beste leku batzuetan egiten diren eta Nafarroan aplika daitezkeen aurrerapenen arabera. Adibidez, NILSAk urteak daramatza mikrokutsatzaileak ezabatzeko bidean aurrera egiten, eta orain eskakizun berri gisa agertzen da 2024ko abenduan onartutako hondakin-urei buruzko Europako zuzentarau berrian. Hori abangoardia da.

Gainera, berritzailea da digitalizazio-prozesuetan edo uraren kalitatea hobetzen duten prozesu ez-konbentzionaletan.

Substantzia interesgarrien behaketa-zerrendak daude, hau da, osasunerako kaltegarriak diren substantziak, kezka emergenteko kutsatzaileak deitzen ditugunak, uretan disolbatuta daudenak eta prozesu aurreratuekin bakarrik ezaba daitezkeenak. Prozesu konbentzionalek (prozesu fisikoak eta biologikoak) erraz biodegradatzen diren kutsatzaileak ezabatzen dituzte, baina ez-konbentzionalek (teknologia elektrokimikoak, ultrasonikoak, katalitikoak, fotolitikoak…) ohiko prozesuek ezabatu ezin dituzten konposatuak eraldatzen dituzten oxidatzaileak sortzea sustatzen dute: urrunago iristen dira eta, beraz, eraginkorragoak eta interes handikoak dira uren tratamenduan. Kezka emergenteko kutsatzaile horiek uretan jarraitzen badute, osasun publikoko arazo izan daitezke, baita ingurumenerako ere; adibidez, giza jatorria duten antibiotikoak edo bakterio erresistenteak. NILSA ez da soilik ura arazteaz arduratzen, egungo dilema eta jasangarritasunean ere esku hartzen du.

Zehazki, nola izan zen zure hautaketa-prozesua? Azal ezazu xehe, Nafarroako Gobernuko sozietate publiko batean nola sar daitekeen jakin dezan jendeak.  

Ni Kimikan lizentziaduna naiz, masterra egin nuen Zaragozako Unibertsitatean eta 2025eko martxoaren 21ean nire doktoregoa irakurriko dut, uren birsorkuntzako oxidazio-prozesu aurreratuei buruzkoa. Bertan lanean ari nintzela, LinkedIn-en iragarki bat ikusi nuen, NILSAk esleipen-prozesu baten bidez kontratatzen duen langileak hautatzeko enpresak argitaratutakoa. Badakit bi hilabetez argitaratuta egon zen eskaintza Infojobs edo AIN webguneetan ere ikus zitekeela. Hautagaitza bidali nuen, eta aholkularitza-enpresak online elkarrizketa baterako deitu zidan, nire profila lanpostuarekin bat zetorren egiaztatzeko. Bigarren elkarrizketa batean, hori ere urrutitik, nire ingeles-maila egiaztatu zuten, eta, azkenik, hirugarren elkarrizketa NILSAko langileekin egin nuen: Jairo Gómezekin, I+G+b arloko arduradunarekin, eta Itsaso Ilzarberekin, arloko teknikariarekin. Hautatu nindutenean, lanean hasi nintzen baina 2025eko martxoan doktoregoa irakurriko dudala ahaztu gabe, nahiz eta 2024ko irailean entregatu nuen.

Zure lana, zertan datza?

Nire kontratua EMERGENTcy Europako proiektuari erabat lotuta dago, hau da, 2024ko urtarriletik 2026ko abendura lanaldi osoan lan egingo dut. Proiektua zazpi entitatek osatutako partzuergo batek osatzen du. Partzuergo horretan, NILSA taldeburua da, eta horrek bazkide guztien prozesu guztien buru dela eta horiek betetzen direla gainbegiratzen duela esan nahi du.

Nire eginkizunen artean proiektuaren helburuak betetzen direla bermatzea eta, beraz, proiektua gauzatzeko aurreikusitako bost ekintzak gauzatzea eta finantza-exekuzio egokia babestea dago, eta, gainera, eskualdeen arteko lankidetza eta uraren erremediatzea indartzea, ahal den neurrian ingurumenean eraginik izan ez dezan.

Bide batez, azpimarratu nahi dut ekintza horietako bat herritarren sentsibilizazioan arreta jartzen duela, eta hori funtsezko pieza dela: uraren munduan gaudenok argi ikusten dugu dena, baina azterketa soziologiko bat egin dugu, praktiketan ari den pertsona batekin, eta kontrakoa adierazten du: zirkuitulabur moduko bat da behin txorrotatik joanda urarekin gertatzen dena. Beraz, kontzientziazio-lan handia egin behar da oraindik. Laster emango ditugu ezagutzera azterlan horren ondorioak. Landa-inguruneetan eta hiri-inguruneetan ikasketa-maila desberdinak dituzten 16 eta 65 urte bitarteko publiko bati egindako elkarrizketa pertsonalekin osatu zen azterlan hori.  Garrantzitsua da biztanleriaren ezagutza-maila zein den jakitea, ondoren ekintzak egin ahal izateko eta uraren hiri-zikloan duten rolaren kontzientziazioan benetan ekarpenak egin ditzaten.

Nola sentitu zara kide zaren taldearen barruan? NILSAn gertatzen den moduan, aspalditik finkatutako inguruneetan pertsona berri bat nola integratzen den jakin nahi genuke.

Oso ondo, harrera ona izan dut, I+G+b taldean talde-lana sustatzen duen ingurune batean bizi gara. Gure indarguneak indartu eta besteenetatik ikas dezakegu.  Gure ahuleziak hazi eta murriztu daitezke. Ni inguru bakartiago batetik nentorren, doktoretza egitetik, eta talde-ingurune hau oso atsegina da. Gainera, egunero erronka berriak aurkezten ditu, teknikoak eta ekonomikoak, eta horiek kudeatu egin behar dira. Horrek ere prestatu egiten zaitu eta erabakitzaileagoa egiten zaitu.

Nolakoa izatea gustatuko litzaizuke zure karrera profesionala? Nola imajinatzen duzu zeure burua hamar urte barru? 

Unibertsitatetik izugarri gustatzen zait I+G+b eta arazoak konpontzea ere maite dut. Nire ametsa arlo horretako proiektuak gidatzea edo Europako proiektuen kudeatzaile gisa sendotzea litzateke, osasuna eta ingurumena hobetuko dituzten politika publikoak egiten lagunduko duten teknologiekin.

Zure ustez, Nafarroako herritarrek balioesten dute Nafarroako Gobernuari atxikitako sektore publikoak egiten duen lana?

Herritarrek badakite zerbitzu bat existitzen dela eta zerbitzu hori ordaintzen dutela, baina ez dakitek horrek dakarren esfortzua, logistika eta sinkronizazioa. Horregatik, garrantzitsua da zer eta nola egiten den zabaltzea. Uraren kasuan, Nafarroak ur asko du eskuragarri, baina ez da mugagabea, eta ahalegin handiak egin behar dira ura ondo kudeatzeko, horniduran zein saneamenduan. Jendeari azaldu behar zaio, eta ulertarazi behar zaio behar den dirua denok ordaintzen ditugun zergetatik ateratzen dela.

Zure ustez, zer ekarpen egin diezaioke talentu gazteak 50 eta 55 urte bitarteko lantalde bati, NILSAren kasuan, esaterako? 

Alde batetik, ikuspuntu berrituagoak, teknologia berrien erabilera eta moldagarritasuna eman ditzakegu, azken hamarkadetan aldaketa gehiagoren mende egon gara, adibidez, arlo oso interesgarri bat adimen artifizialaren arloa da.

Eta alderantziz, zer ikasten ari zara gehien zure lankideen eta nagusien beteranotasunetik?

Talde-lana, denak engranaje bateratu gisa funtziona dezan lortzen du helburu bakarra eskuratzeko. Bestalde, konponbide zehatzak bilatzeko orduan oso pertsona praktikoengandik ikasteko aukera errazten da, adibidez, Jairo Gómezengandik. Azkenean, ezagutza-truke mankomunatu bat da.

Europako proiektuez ari garenean, zenbaki ekonomiko handiez eta asmo handiko helburuez ari gara. Fitxatu zintuzten proiektua guztiok ulertzeko moduan azal dezakezu? Hau da, hondakin-urarekin zerikusirik ez duen jendearentzat modu errazean azal dezakezu.

EMERGENTcy proiektuaren helburua Espainia, Frantzia eta Andorraren mugen arteko lurraldeak osatutako POCTEFA izeneko lurraldean uraren erremediatzea sustatzea da. Horretarako, uraren hiri-zikloan kezka emergenteko kutsatzaileen presentzia diagnostikatzea proposatzen da, hala nola antibiotikoak, bakterio erresistenteak, erresistentzia-geneak eta beste sendagai batzuk. Halaber, kutsatzaile horiek ezabatuko dituzten teknologiak garatu eta herritarrak uraren hiri-zikloan duten rolaz kontzientziatu nahi ditu.

Horretarako, hiru ardatz diseinatu dira, eta horietan oinarritzen dira proiektuko ekintzak: lehenengoa, laginketa-kanpainak eta analisi-teknikak ezartzea da, kezka emergenteko kutsatzaile horiek hauteman eta kuantifikatzeko. Bigarrena, berriz, kutsatzaile horiek ezabatzeko teknologiak garatzean oinarritzen da, bai uretan, bai araztegietako lohietan. Azkenik, sendagaien erabileraz sentsibilizatu nahi dugu, bereziki antibiotikoen erabileraz.

Horrekin, uretako kutsatzaileen presentziaren egungo egoera erakusten duen informazioa biltzea espero dugu, teknologia berrien bideragarritasun tekniko-ekonomikoa aztertzea, kutsatzaile horien aurrean egungoek duten irismena zehaztea eta herritarrak sentsibilizatzea.

Zure ikuspuntutik, zein izango litzateke proiektu honen lorpenik handiena?

Konponbide teknologiko eraginkorrak aurkitzea eta prebentzio-neurri erabilgarriak jakinaraztea.

Laburpen-esaldia:
Antibiotikoak eta beste kutsatzaile emergente batzuk, bakterio erresistenteak eta antibiotikoekiko erresistentzia-geneak diagnostikatzea, ezabatzea eta prebenitzea, POCTEFA lurraldeko uraren hiri-zikloan.

Nafarroako bazkideak: NILSA, NavarraBiomed eta UNAV
Deialdia: POCTEFA 2021-2027
Gauzatzeko epea: 2024/01/01 - 2026/12/31
Aurrekontua, GUZTIRA: 1.999.748,35 €
NILSAren aurrekontua: 472.001,00 €
Dirulaguntzak: FEDER (% 65 - 306.800,65 €)

NILSAko parte-hartzaileak:

• Dayana Jojoa (% 100 - 1.592 ordu)
• Itsaso Ilzarbe (% 25 - 308,05 ordu).
• Andrea López (% 10 - 159,2 ordu).
• Jairo Gómez (% 15 - 184,67 ordu).